Niedziele handlowe / Praca w sklepie w niedziele niehandlowe
Zatrudnienie pracowników w placówkach handlowych w niedziele niehandlowe stanowi jedno z najpoważniejszych naruszeń przepisów prawa pracy w Polsce. Ustawa z dnia 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta wprowadziła bezwzględny zakaz powierzania pracy osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę w dni objęte ograniczeniami. Naruszenie tego zakazu wiąże się z surowymi konsekwencjami finansowymi i prawnymi, które mogą dotknąć zarówno pracodawcę, jak i osoby odpowiedzialne za organizację pracy.
Zgodnie z ustawą o ograniczeniu handlu w niedziele, zakazane jest powierzanie wykonywania pracy w handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem pracownikowi lub zatrudnionemu w placówce handlowej w niedziele i święta. Definicja pracownika obejmuje osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę. Zakaz dotyczy również pracowników tymczasowych skierowanych do wykonywania pracy w placówce handlowej.
Przepis artykułu 10 ustawy stanowi, że kto pomimo zakazu powierza wykonywanie pracy w handlu lub wykonywanie czynności związanych z handlem pracownikowi lub zatrudnionemu, podlega karze grzywny w wysokości od tysiąca do stu tysięcy złotych. Regulacja ta ma na celu ochronę praw pracowników oraz zagwarantowanie im prawa do odpoczynku w dni wolne od pracy.
Wykonywanie pracy w handlu oraz wykonywanie czynności związanych z handlem w niedziele i święta dotyczy okresu dwudziestu czterech kolejnych godzin przypadających odpowiednio między godziną dwudziestą czwartą w sobotę a godziną dwudziestą czwartą w niedzielę. Oznacza to, że zakaz obejmuje całą dobę niedzielną, bez względu na faktyczne godziny otwarcia placówki.
Główny Inspektorat Pracy w uzgodnieniu z Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wyjaśnił, że za czynności związane z handlem należy uznać czynności wykonywane w placówce handlowej niezbędne do zawarcia transakcji sprzedaży oraz jej realizacji, a także czynności związane z przygotowaniem placówki do handlu oraz z zakończeniem handlu w danym dniu i zamknięciem placówki.
Do czynności bezpośrednio związanych z handlem, których wykonywanie jest zakazane w niedziele niehandlowe, zalicza się między innymi:
Państwowa Inspekcja Pracy wyjaśniła, że do czynności bezpośrednio związanych z handlem nie można zaliczyć działań takich jak:
Za obejście ustawy należałoby jednak uznać powierzanie powyższych czynności w ramach dodatkowych obowiązków pracownikom, którzy od poniedziałku do soboty wykonują w placówce handel lub inne czynności związane z handlem. Takie działanie mogłoby zostać zakwalifikowane jako próba obejścia przepisów.
Przepisy przewidują wyjątki od zakazu zatrudniania pracowników w niedziele, jednak dotyczą one wyłącznie określonych form współpracy.
Spod zakazu handlu w niedzielę wyjęci są przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi, którzy w niedziele i święta nie korzystają z pracy pracowników lub zatrudnionych i w te dni wyłącznie osobiście prowadzą handel. Oznacza to, że właściciel jednoosobowej działalności gospodarczej może samodzielnie prowadzić sprzedaż w swojej placówce, pod warunkiem że nie korzysta z pomocy osób zatrudnionych.
Ustawa wprowadziła możliwość korzystania przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną z nieodpłatnej pomocy członków rodziny. Do grona osób uprawnionych do udzielania takiej pomocy należą: małżonek, dzieci własne, dzieci małżonka, dzieci przysposobione, rodzice, macocha, ojczym, rodzeństwo, wnuki oraz dziadkowie.
Istotnym warunkiem jest, że osoby te nie mogą być jednocześnie pracownikami lub zatrudnionymi w placówce handlowej u przedsiębiorcy, który korzysta z ich nieodpłatnej pomocy. Oznacza to, że jeśli członek rodziny jest zatrudniony na umowę o pracę w sklepie, nie może on świadczyć pracy także w formie nieodpłatnej pomocy w niedziele.
Pojawiły się wątpliwości dotyczące możliwości zatrudniania w niedziele osób na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenia czy umowa o dzieło. Choć przepisy nie zakazują wprost takiej formy współpracy, organy kontrolne podchodzą do tego zagadnienia z ostrożnością.
Państwowa Inspekcja Pracy sygnalizuje, że systematyczne zatrudnianie tych samych osób na umowy zlecenia do pracy w niedziele może zostać uznane za faktyczny stosunek pracy, co skutkowałoby naruszeniem zakazu. Bezpieczniejszą opcją pozostaje zatem korzystanie wyłącznie z pracy właściciela i nieodpłatnej pomocy najbliższej rodziny.
Przestrzeganie przepisów dotyczących zakazu handlu w niedziele podlega nadzorowi Państwowej Inspekcji Pracy. Inspektorzy mają uprawnienia do przeprowadzania kontroli w placówkach handlowych w niedziele i święta w celu weryfikacji, czy pracodawcy przestrzegają obowiązujących ograniczeń.
O otwarciu sklepu w niedzielę mogą powiadomić Państwową Inspekcję Pracy różne podmioty: pracownicy placówki, klienci, konkurencja czy przypadkowi obserwatorzy. Na stronach internetowych okręgowych inspektoratów pracy dostępne są numery telefonów, pod którymi przyjmowane są zgłoszenia sklepów naruszających zakaz handlu.
Już w pierwszych trzech miesiącach obowiązywania zakazu handlu w niedziele, podczas dyżurów inspektorów w niedziele bez handlu, do Państwowej Inspekcji Pracy wpłynęło prawie dwa tysiące sześćset zgłoszeń. Liczba ta pokazuje, jak dużym zainteresowaniem społecznym cieszyła się kwestia egzekwowania nowych przepisów.
Począwszy od pierwszej niedzieli bez handlu, pełniący dyżur inspektorzy sprawdzają na bieżąco sygnały dotyczące naruszeń. Główny Inspektor Pracy zapewnia, że inspektorzy mają możliwości przeprowadzania kontroli sklepów także w kolejnych dniach, jeżeli zgłoszeń jest zbyt wiele.
W takich sytuacjach inspekcja może ustalić, w jakich dniach sklep prowadził działalność, na podstawie dokumentacji pracowników, rejestrów kasowych czy zeznań świadków. Dowodami mogą być także nagrania z monitoringu, faktury sprzedaży czy potwierdzenia transakcji kartą płatniczą.
Katarzyna Łażewska-Hrycko, Główny Inspektor Pracy, podkreśla zdecydowane podejście do egzekwowania przepisów: "Jeżeli stwierdzimy ponad wszelką wątpliwość, że ma miejsce celowe obchodzenie obowiązujących przepisów, będziemy zdecydowanie stosowali wszelkie dostępne nam środki prawne."
Państwowa Inspekcja Pracy reaguje, analizuje i weryfikuje wszystkie sygnały wskazujące na nieprawidłowości w korzystaniu z rozwiązań zawartych w ustawie. Inspektorzy przeprowadzają postępowania kontrolne mające na celu ustalenie stanu faktycznego, a w razie stwierdzenia naruszenia podejmują określone środki prawne.
System kar za złamanie zakazu handlu w niedziele jest wielostopniowy i zależy od rodzaju naruszenia oraz tego, czy doszło do recydywy.
Kontrolujący inspektor pracy może nałożyć grzywnę w drodze mandatu karnego, która wynosi:
Mandat karny może być nałożony bezpośrednio podczas kontroli, jeśli inspektor stwierdzi oczywiste naruszenie przepisów.
Jeżeli inspektor zdecyduje o skierowaniu sprawy do sądu, kara może być znacznie wyższa. Zgodnie z artykułem 10 ustawy, pracodawca naruszający zakaz podlega karze grzywny w wysokości od tysiąca do stu tysięcy złotych. Wysokość grzywny zależy od okoliczności sprawy, w tym od:
Katarzyna Łażewska-Hrycko przypomina: "Istnieje możliwość zakwalifikowania takiego działania jako wykroczenie, a wtedy kary finansowe wynoszą nawet sto tysięcy złotych."
W szczególnie rażących przypadkach naruszenie zakazu może zostać zakwalifikowane nie jako wykroczenie, ale jako przestępstwo. Kodeks karny w artykule 218a przewiduje odpowiedzialność karną za uporczywe lub złośliwe łamanie zakazu powierzania pracy w handlu.
Popełnia je ten, kto uporczywie lub złośliwie, wbrew zakazowi handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem w niedziele i święta, powierza wykonywanie pracy w handlu lub wykonywanie czynności związanych z handlem pracownikowi lub zatrudnionemu. Za to przestępstwo grozi kara grzywny lub ograniczenia wolności.
Kwalifikacja jako przestępstwa ma miejsce wtedy, gdy pracodawca wielokrotnie i świadomie łamie zakaz pomimo wcześniejszych upomnień, kar czy wyroków sądowych. Uporczywość oznacza systematyczne i celowe działanie wbrew przepisom.
Chociaż główna odpowiedzialność za naruszenie zakazu spoczywa na pracodawcy, sytuacja pracowników zmuszonych do pracy w niedziele niehandlowe również wymaga omówienia.
Pracownik, który został zmuszony do pracy w niedzielę wbrew przepisom, jest chroniony przez prawo. Może on odmówić wykonywania pracy, powołując się na przepisy ustawy o zakazie handlu. Pracodawca nie może zastosować wobec niego sankcji dyscyplinarnych za odmowę wykonania nielegalnego polecenia.
Pracownik ma prawo zgłosić naruszenie do Państwowej Inspekcji Pracy. Zgłoszenie może być anonimowe, co chroni pracownika przed ewentualnymi represjami ze strony pracodawcy. Inspekcja jest zobowiązana do zachowania poufności źródła informacji.
Kwestia wynagrodzenia za pracę wykonaną w niedzielę wbrew przepisom nie jest jednoznacznie uregulowana. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za faktycznie wykonaną pracę, niezależnie od nielegalności zatrudnienia. Jednak brak jest podstaw prawnych do dochodzenia podwyższonego wynagrodzenia, jakie przysługiwałoby za legalną pracę w niedzielę w ramach wyjątków od zakazu.
Zatrudnienie pracowników w sklepach w niedziele niehandlowe stanowi poważne naruszenie prawa, które może skutkować surowymi konsekwencjami finansowymi i karnymi dla pracodawców. Przepisy wprowadzają bezwzględny zakaz powierzania pracy osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, z wyjątkiem ściśle określonych sytuacji.
System kontroli realizowany przez Państwową Inspekcję Pracy opiera się na zgłoszeniach od pracowników, klientów i konkurencji, a także na inicjatywie własnej inspektorów. Kary wahają się od mandatów w wysokości od tysiąca do pięciu tysięcy złotych, przez grzywny sądowe sięgające stu tysięcy złotych, aż po odpowiedzialność karną za uporczywe łamanie przepisów.
Liczne próby obchodzenia zakazu poprzez fikcyjne placówki pocztowe, czytelnie czy sklepy samoobsługowe spotkały się z zdecydowaną reakcją organów kontrolnych. Nowelizacje przepisów systematycznie uszczelniają luki prawne, wprowadzając wymogi dotyczące ewidencji przychodów i struktury działalności.
Dla pracowników istotne jest świadomość swoich praw - mogą oni odmówić wykonania nielegalnego polecenia pracy w niedzielę oraz zgłosić naruszenie do Państwowej Inspekcji Pracy bez obawy o represje. Ochrona prawna pracowników stanowi jeden z fundamentalnych celów ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele.
Źródła:
Ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta
Kodeks karny (art. 218a)
Komunikaty Głównego Inspektoratu Pracy
Artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. W przypadku wątpliwości dotyczących interpretacji przepisów zaleca się konsultację z prawnikiem specjalizującym się w prawie gospodarczym.
Święta
Dni wolne 