Niedziele handlowe / Czy apteki są otwarte w niedziele ?
Zakaz handlu w niedziele, obowiązujący w Polsce od 2018 roku, nie dotyczy aptek ogólnodostępnych. Ustawodawca uznał dostęp do leków za dobro nadrzędne, które wymaga zagwarantowania pacjentom przez siedem dni w tygodniu. System opiera się na mechanizmie dyżurów aptecznych, który przeszedł fundamentalne zmiany w 2024 roku.
Apteki zostały wyłączone spod działania ustawy z 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta ze względu na swoją rolę w systemie ochrony zdrowia. Przepisy uznają placówki farmaceutyczne za instytucje użyteczności publicznej zabezpieczające potrzeby zdrowotne społeczeństwa.
Podstawę prawną stanowi ustawa Prawo farmaceutyczne z 2001 roku, która szczegółowo reguluje kwestie dostępności leków. Ministerstwo Zdrowia przypomina, że dostępność aptek w nocy, niedziele oraz święta jest uregulowana właśnie w tej ustawie.
System dyżurów gwarantuje, że w każdym powiecie przynajmniej jedna apteka pozostaje dostępna dla pacjentów potrzebujących nagłej pomocy farmaceutycznej.
Od 1 stycznia 2024 roku obowiązują nowe przepisy, które zniosły przymus dyżurowania i wprowadziły ich finansowanie z budżetu NFZ lub powiatu. Poprzednio apteki były wyznaczane przez starostwa bez wynagrodzenia, co generowało konflikty.
Przepisy umożliwiające finansowanie dyżurów ze środków NFZ weszły w życie 1 stycznia 2024 roku. Narodowy Fundusz Zdrowia płaci za dwa rodzaje dyżurów:
Dyżur w dzień wolny od pracy: Dyżur pełniony w niedziele i święta bez przerwy przez kolejne 4 godziny zegarowe, w przedziale czasowym między 10:00 a 18:00.
Dyżur w porze nocnej: Dyżur obejmujący 2 godziny zegarowe w przedziale między 19:00 a 23:00, możliwy do pełnienia każdego dnia.
Dodatkowe godziny ponad standard NFZ (np. całonocne dyżury) muszą być sfinansowane z budżetu samorządu powiatowego.
Zarząd powiatu analizuje potrzeby mieszkańców i wydaje uchwałę wyznaczającą konkretne apteki do pełnienia dyżurów. System opiera się na dobrowolności, jednak w przypadku braku chętnych władze lokalne mogą wskazać aptekę obligatoryjnie.
NFZ pokrywa koszt tylko jednego dyżuru danego rodzaju w konkretnym dniu – jeśli zostanie wyznaczonych kilka aptek na ten sam termin, tylko jedna otrzyma finansowanie z Funduszu.
Do maja 2024 roku NFZ podpisał 262 umowy z aptekami na finansowanie dyżurów.
W aglomeracjach miejskich powyżej 100 tysięcy mieszkańców pacjenci mają dostęp do kilku dyżurujących aptek. Dodatkowo funkcjonują tam apteki całodobowe, często przy szpitalach, dworcach kolejowych lub w centrach miast.
Posłanka Katarzyna Osos zwróciła uwagę na problemy mieszkańców mniejszych miejscowości z dostępnością aptek otwartych w niedziele. Informacje w aptekach kierują pacjentów do placówek w większych miastach odległych o 20-30 kilometrów.
Wiceminister zdrowia Marek Kos wyjaśnił, że dyżury apteczne mają służyć mieszkańcom całego powiatu, dlatego najczęściej organizowane są w większych miejscowościach, zwłaszcza w miastach powiatowych. Teoretycznie powiaty mogą wyznaczyć więcej aptek również w mniejszych miejscowościach, jednak wymaga to zabezpieczenia dodatkowych środków finansowych.
Oficjalne źródła informacji:
Nowoczesne narzędzia:
Apteki dyżurujące świadczą pełen zakres usług farmaceutycznych:
Dr Jarosław Frąckowiak podkreśla, że nie można jednoznacznie przypisać tego spadku wyłącznie zakazowi handlu. Na rynku aptecznym zachodzą także inne zjawiska, z których najbardziej znaczącym jest ogólny spadek liczby aptek.
Gdy galerie handlowe pozostają zamknięte, maleje liczba osób przechodzących w pobliżu aptek tam zlokalizowanych, co przekłada się na mniejszy ruch klientów.
Pomimo formalnego wyjątku dla aptek, wiele placówek w galeriach rezygnuje z otwarcia w niedziele niehandlowe ze względów ekonomicznych – koszty operacyjne przewyższają przychody przy niewielkim ruchu. Inaczej wygląda sytuacja w niedziele handlowe, gdy apteki odnotowują znaczący wzrost sprzedaży.
Wprowadzenie płatnych dyżurów stanowi niewątpliwy postęp. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2023 roku stałe dyżury nocne pełniło jedynie 2,2% aptek ogólnodostępnych, a dyżury okresowe - 15,3%. Nowy system ma zachęcić większą liczbę placówek poprzez godziwe wynagrodzenie.
Dostępność aptek w małych miejscowościach: Wiele powiatów nie dysponuje środkami na dofinansowanie dyżurów ponad standard płacony przez NFZ.
Ograniczony zakres godzinowy: Dyżury finansowane przez NFZ obejmują tylko 4 godziny w dzień i 2 godziny wieczorem.
Nierównomierna dystrybucja aptek: W niektórych powiatach wyznaczana jest tylko jedna apteka, co przy rozległym terenie oznacza konieczność pokonania kilkudziesięciu kilometrów.
Apteki zajmują szczególną pozycję jako placówki służby zdrowia łączące handel z usługami medycznymi, co uzasadnia ich priorytetowe traktowanie i system publicznego finansowania.
Dostępność aptek w niedziele i święta stanowi fundamentalny element systemu ochrony zdrowia w Polsce. Reformy z 2024 roku, ustanawiające płatne dyżury finansowane przez NFZ i samorządy, stanowią istotny krok naprzód – godziwe wynagrodzenie (163,31 zł/godz w 2025) zachęca apteki do uczestnictwa.
System nie jest jednak pozbawiony wad. Mieszkańcy mniejszych miejscowości borykają się z ograniczoną dostępnością, ograniczony zakres godzinowy nie pokrywa całodobowych potrzeb, a samorządy często nie dysponują środkami na rozszerzenie systemu.
Pacjenci mogą korzystać z licznych źródeł informacji - od tradycyjnych (informacje w oknach aptek, strony urzędów) po nowoczesne (aplikacje mobilne, mapy Google). Kluczowe jest planowanie z wyprzedzeniem, szczególnie w przypadku leków przewlekłych.
Apteki pozostaną otwarte w niedziele i święta, stanowiąc istotny element infrastruktury zdrowotnej dostępnej siedem dni w tygodniu.
Źródła:
Ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta
Ustawy Prawo farmaceutyczne z 2001 r.
Zarządzenia Prezesa NFZ z 29 grudnia 2023 r.
Dane Narodowego Funduszu Zdrowia i Głównego Urzędu Statystycznego
Komunikaty Ministerstwa Zdrowia
Święta
Dni wolne 